Οι διαταραχές πανικού περιγράφουν μια ψυχοπαθολογική κατάσταση που εντάσσεται στις αγχώδεις διαταραχές και χαρακτηρίζεται από ξαφνικές και μικρής διάρκειας κρίσεις. Συνήθως ακολουθεί μια κατάσταση αναμονής των επόμενων κρίσεων και συνεπακόλουθο άγχος, που τροφοδοτεί συμπεριφορές αποφυγής και τελικά γενικευμένη κατάσταση εξάρτησης και απογοήτευσης. Υπολογίζεται ότι το 1,6% του ενήλικου πληθυσμού θα νοσήσει από διαταραχές πανικού σε κάποια φάση της ζωής του. Και μπορεί να αρχίζουν σε νέους ενήλικες, όμως και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία και τα παιδιά μπορούν να τις εμφανίσουν. Τέλος, στις γυναίκες οι διαταραχές πανικού εμφανίζονται δύο φορές πιο συχνά απ’ όσο στους άνδρες.
Με ποια συμπτώματα εκδηλώνονται οι διαταραχές πανικού;
Τα συμπτώματα στις διαταραχές πανικού είναι η επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού, συνοδευόμενη από το αίσθημα παλμών, η εφίδρωση, ο τρόμος, η δύσπνοια, ο πόνος ή η δυσφορία στο στήθος, η ναυτία και η ζάλη, η αποπραγματοποίηση (αίσθημα μη πραγματικότητας) ή αποπροσωποποίηση (αίσθημα απομάκρυνσης/αποστασιοποίησης από τον εαυτό), ο φόβος απώλειας ελέγχου και ο φόβος του θανάτου. Οι κρίσεις εμφανίζονται και κορυφώνονται ξαφνικά, διαρκούν μερικά λεπτά και βαθμιαία τα συμπτώματα εξασθενούν. Οι ασθενείς βεβαίως μπορεί να νιώθουν ότι διαρκούν περισσότερο εκλαμβάνοντας τα εξασθενημένα συμπτώματα ως συνέχεια της κρίσης. Επίσης άλλα άτομα έχουν πανικούς μια φορά την εβδομάδα για μήνες, ενώ άλλα έχουν καθημερινά για κάποιες μέρες και μετά δεν έχουν καθόλου. Τα άτομα που πάσχουν από διαταραχές πανικού συνήθως αναπτύσσουν νευρικότητα και φόβο εμφάνισης ενός άλλου επεισοδίου, ανάμεσα στις προσβολές.
Διαταραχές πανικού και αγοραφοβία
Στην κλινική πράξη η αγοραφοβία και οι διαταραχές πανικού συμβαίνουν συχνά μαζί και είναι λίγες οι φορές που η κάθε διαταραχή συναντάται μόνη της. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων αγοραφοβίας το άτομο πρώτα υφίσταται μια ή περισσότερες προσβολές πανικού, μετά αναπτύσσει τον φόβο ότι θα ξανασυμβεί και μετά αρχίζει ν’ αποφεύγει καταστάσεις όπου η πιθανότητα να συμβεί κάποια προσβολή πανικού του δημιουργεί έντονο φόβο. Τέτοιες καταστάσεις συχνά είναι οι επισκέψεις σε μαγαζιά ή σε μέρη με κόσμο και ο βασικός φόβος των ατόμων είναι το να βρίσκονται μακριά από την πηγή ασφαλείας τους. Οι άνθρωποι που αναπτύσσουν αυτές τις φοβίες και αποφεύγουν τις καταστάσεις που φοβούνται ότι θα προκαλέσουν μια κρίση πανικού, οδηγούνται στο να περιορίζονται στη ζωή τους όλο και περισσότερο με την πάροδο του χρόνου.
Σε τι οφείλονται οι διαταραχές πανικού;
Τα αρχικά επεισόδια μπορεί να εμφανιστούν όταν το άτομο βρίσκεται υπό πίεση ή βιώνει την απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου. Τα επεισόδια μπορούν επίσης να έρθουν μετά από μια χειρουργική επέμβαση, ένα σοβαρό ατύχημα, μια ασθένεια ή έναν τοκετό, ενώ η υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης και η χρήση κοκαΐνης ή τονωτικών, όπως αυτά της αντιμετώπισης του άσθματος, μπορεί να προκαλέσουν επεισόδια διαταραχής πανικού. Οι νευρολογικές θεωρίες γύρω από την παθοφυσιολογία του πανικού έχουν δείξει βιολογικές διαταραχές που πιθανόν να δημιουργούν τις συνθήκες εμφάνισης του πανικού και περιλαμβάνουν αύξηση των κατεχολαμινών στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ανωμαλία στον υπομέλανα τόπο, υπερευαισθησία στο CΟ2, διαταραχές στον μεταβολισμό του γαλακτικού οξέος, διαταραχές στο νευροδιαβιβαστή σύστημα του γ-αμινοβουτυρικού οξέος κ.ά. Ακόμη, μελέτες έχουν δείξει ότι η διαταραχή πανικού μπορεί να είναι κληρονομική. Παρατηρήσεις σε δίδυμους έδειξαν μέχρι και πέντε φορές μεγαλύτερη συχνότητα της διαταραχής σε μονοζυγωτικούς, ενώ στις οικογενειακές μελέτες οι βιολογικοί συγγενείς πρώτου βαθμού των ατόμων με διαταραχή πανικού, έχουν 4 – 7 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν διαταραχές πανικού.
Διαταραχές πανικού: Οι ψυχολογικές Θεωρίες στην Αιτιολογία
Η ψυχαναλυτική θεωρία ακολουθεί τη δεύτερη θεωρία του Freud για το άγχος, αποδίδοντας το άγχος σε ενδοψυχική σύγκρουση, θεωρώντας το απάντηση του εγώ σε απαγορευμένες ασυνείδητες ενορμήσεις, που έρχονται σε σύγκρουση με το εγώ, το υπερεγώ και την πραγματικότητα. Αν και η δεύτερη θεωρία του Freud μπορεί να εξηγήσει αρκετές περιπτώσεις άγχους, υπάρχουν πολλές που δεν μπορεί να εξηγήσει. Έτσι επανήλθαμε στην πρώτη θεωρία του Freud για το άγχος, σύμφωνα με την οποία το άγχος προέρχεται από απωθημένες σεξουαλικές ενορμήσεις και όταν η ψυχική ενέργεια που συνδέεται μ’ αυτές τις μη αποδεκτές σεξουαλικές ενορμήσεις γίνεται πιο δυνατή από την απώθηση που τις συγκρατεί στο ασυνείδητο, τότε εισβάλλει μέσα στο συνειδητό με τη μορφή του άγχους. Η πρώτη αυτή θεωρία βρίσκεται πιο κοντά στις σημερινές βιολογικές θεωρήσεις, αφού μιλά γενικά για το άγχος με όρους φυσιολογίας ή βιολογικής μεταμόρφωσης. Σύμφωνα με τη μαθησιακή θεωρία από την άλλη, το άγχος είναι μια εξαρτημένη απάντηση σε κάποια περιβαλλοντική κατάσταση που προκάλεσε φόβο, οπότε αργότερα και μόνο η αίσθηση κάποιας σωματικής αντίδρασης μπορεί να δημιουργήσει εξαρτημένα μια προσβολή πανικού ή αγχώδη κατάσταση. Οι βιολογικές και οι ψυχολογικές θεωρίες συμπληρώνουν η μία την άλλη και γι’ αυτό θεραπευτικά μπορεί να επιλεγεί η φαρμακευτική, η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ή και ο συνδυασμός τους.
Πώς αντιμετωπίζονται οι διαταραχές πανικού;
Πριν υποβληθεί το άτομο σε κάποια θεραπεία για τις διαταραχές πανικού, πρέπει να υποβληθεί σε μια λεπτομερή ιατρική εξέταση για να αποκλειστούν άλλες πιθανές αιτίες των συμπτωμάτων, όπως τα υπερβολικά επίπεδα ορμονών του θυρεοειδή, ορισμένοι τύποι επιληψιών, ή οι καρδιακές αρρυθμίες. Ανάλογα με την βαρύτητα της κατάστασης ο ψυχίατρος σε συνεργασία με τον ασθενή, θα προτείνει ψυχοθεραπεία ή συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής με ψυχοθεραπεία, όπως προαναφέραμε. Η συνδυασμένη προσέγγιση προσφέρει γρήγορη ανακούφιση, υψηλή αποτελεσματικότητα και χαμηλό ποσοστό υποτροπής, σε μεγάλο ποσοστό ανθρώπων με διαταραχές πανικού, ενώ η έγκαιρη αντιμετώπιση μπορεί να σταματήσει την προοδευτική επιδείνωση. Είναι εξαιρετικά σημαντικό για το άτομο που πάσχει από διαταραχές πανικού, να μάθει για το πρόβλημα και την διαθεσιμότητα αποτελεσματικών θεραπειών και να επιδιώξει τη βοήθεια.