Οι διαταραχές προσωπικότητας (Borderline personality disorders) είναι ο όρος που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε την παρατεταμένη διατάραξη της λειτουργίας της προσωπικότητας ενός ατόμου. Ένα δυσπροσαρμοστικό και επίμονο πρότυπο σκέψης και συμπεριφοράς που αποκλίνει σημαντικά από το κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο του ατόμου, οδηγώντας σε δυσλειτουργικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις, τις αντιλήψεις, τη διακύμανση και την ένταση των συναισθημάτων του.
Οι διαταραχές προσωπικότητας εμφανίζονται κυρίως μετά τα 18 έτη ηλικιακά και οι ασθενείς παρουσιάζουν ασυνήθιστη αστάθεια στη διάθεση, το συναίσθημα, τη συμπεριφορά αλλά και στην εικόνα του εαυτού τους. Οι διαταραχές προσωπικότητας σε γενικές γραμμές κατηγοριοποιούνται σε 3 μεγάλες κατηγορίες.
Διαταραχές προσωπικότητας: Παράγοντες Κινδύνου
Ιδιαίτερα σημαντικοί για την εμφάνιση της νόσου θεωρούνται οι γενετικοί παράγοντες, τα νευρολογικά ελαττώματα και ο ψυχικός τραυματισμός σε μικρή ηλικία. Πιο αναλυτικά, πρόσφατες θεωρίες εμπλέκουν κάποιο νευρολογικό ελάττωμα ή ελάττωμα προσοχής και μάθησης ως αίτιο της οριακής προσωπικότητας (περιγεννητική εγκεφαλική βλάβη, εγκεφαλίτιδα, τραυματισμός της κεφαλής, άλλες εγκεφαλικές διαταραχές).
Στον αντίποδα των οργανικών βλαβών, οι υπάρχουσες θεωρίες αναφέρουν και το ενδεχόμενο της ύπαρξης διαταραχών στη σχέση του παιδιού με τους γονείς κατά τη διάρκεια της πρώτης παιδικής ηλικίας. Πολύ σημαντικό θεωρείται και το οικογενειακό περιβάλλον με τις ενδεχόμενες παθογένειές του. Κατά την πρώτη παιδική ηλικία ατόμων που εμφανίζουν διαταραχές, παρατηρείται υψηλή συχνότητα απώλειας των γονέων, δύσκολων χωρισμών ή και τα δύο. Η μητέρα μπορεί να πάσχει από κατάθλιψη και το παιδί δημιουργεί μαζί της μια εχθρική και συγκρουσιακή σχέση. Ο πατέρας είναι συχνά απών και παρουσιάζει και ο ίδιος κάποιο ψυχοπαθολογικό πρόβλημα, με αποτέλεσμα το παιδί να μην έχει την ευκαιρία να αναπτύξει μαζί του μια θετική, αντισταθμιστική σχέση. Βεβαίως δεν αποκλείεται και η ύπαρξη ιστορικού σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης, εγκατάλειψης ή γονεϊκής υπερεμπλοκής.
Η ψυχαναλυτική θεωρία αποδίδει την οριακή προσωπικότητα σε ψυχικό τραυματισμό σεξουαλικής φύσεως, ο οποίος οδηγεί το παιδί στο Οιδιπόδειο, ενώ ακόμη εκείνο δεν είναι σε θέση να το χειριστεί.
Διαταραχές προσωπικότητας: 1η Κατηγορία
Στην πρώτη ομάδα έχουμε την παρανοειδή, τη σχιζοειδή και τη σχιζότυπη διαταραχή. Η παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από την έλλειψη εμπιστοσύνης και την παρουσία υποψίας απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Το άτομο θεωρεί ότι οι άλλοι θέλουν να το βλάψουν ή να το εκμεταλλευτούν, έτσι επιτίθεται προληπτικά αναγνωρίζοντας κακές προθέσεις σε αθώα σχόλια ή συμπεριφορές των άλλων ανθρώπων. Η σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από κοινωνική απόσυρση και περιορισμένη έκφραση συναισθημάτων. Τα άτομα τείνουν να είναι κοινωνικά απομονωμένα, δεν αποζητούν στενές σχέσεις και επιλέγουν μοναχικές δραστηριότητες. Η περιορισμένη τους συναισθηματική ανταπόκριση τους κάνει να φαίνονται αδιάφοροι. Τα άτομα με σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας βιώνουν δυσφορία σε κοινωνικά γεγονότα και μειωμένο δυναμικό κοντινών σχέσεων. Αντιθέτως με τη σχιζοειδική διαταραχή, αυτά βιώνουν αντιληπτικά και γνωσιακά προβλήματα και/ή παρουσιάζουν εκκεντρική συμπεριφορά που περιλαμβάνει αντιληπτικές ανωμαλίες και παράξενες όπως για παράδειγμα ότι μπορούν να διαβάζουν τη σκέψη των άλλων ή ότι η σκέψη τους υποκλέπτεται από το μυαλό τους.
Διαταραχές προσωπικότητας: 2η Κατηγορία
Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει την οριακή διαταραχή, τη ναρκισσιστική διαταραχή, την οιστριονική και την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας. Η αντικοινωνική διαταραχή χαρακτηρίζεται από αδιαφορία για τα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων. Κατά την παιδική ηλικία τα άτομα αυτά μπορεί να βασανίζουν ζώα ή και άλλους ανθρώπους, να επιτίθενται ή να εκφοβίζουν τους άλλους, να κλέβουν ή να καταπατούν σημαντικά τους κανόνες της κοινωνικά ορθής διαγωγής, χωρίς να νοιώθουν τύψεις ή μεταμέλεια. Συχνά δρουν παρορμητικά χωρίς να υπολογίζουν τις συνέπειες. Τα άτομα με οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζουν υπερβολικά εκφραζόμενη συναισθηματικότητα και επιζητούν την προσοχή. Μπορεί να είναι άτομα υπερβολικά, με θεατρικότητα και ρηχή συναισθηματική έκφραση. Αυτό πολλές φορές τους δίνει την εμφάνιση της έλλειψης ειλικρίνειας. Οι άνθρωποι με ναρκισσιστική διαταραχή παρουσιάζουν μια διαρκή ενασχόληση με φαντασιώσεις επιτυχίας και δύναμης. Απορροφώνται τόσο από τα όνειρά τους που μπορεί να μην προσπαθούν καθόλου στην καθημερινότητά τους για την επίτευξη των στόχων τους. Μπορεί να αισθάνονται ιδιαίτεροι και ότι χρήζουν ειδικής αντιμετώπισης και μπορεί να επιδεικνύουν συμπεριφορά η οποία είναι αλαζονική και υπεροπτική. Έχουν ανάγκη να είναι δυνατοί, και να τους εκτιμούν. Τέλος, η οριακή διαταραχή προσωπικότητας κάνει τα άτομα να βιώνουν έντονα και ασταθή συναισθήματα και διάθεση η οποία μεταβάλλεται σημαντικά και γρήγορα. Παρουσιάζουν συχνά εκρήξεις θυμού και έχουν παρορμητικές συμπεριφορές όπως είναι η χρήση ουσιών, η επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά, οι αυτοτραυματισμοί, οι διαταραχές της πρόσληψης τροφής και τα υπερβολικά έξοδα.
Διαταραχές προσωπικότητας: 3η Κατηγορία
Η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει την αποφευκτική, την εξαρτητική και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας έχει ένα διαρκές πρότυπο κοινωνικής αναστολής, αισθημάτων ανεπάρκειας και υπερευαισθησία στην αρνητική αξιολόγηση. Το άτομο αποφεύγει την αλληλεπίδραση με τους άλλους και περιορίζεται η ικανότητά του να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες. Ο τρόπος σκέψης του έχει να κάνει με την ερμηνεία ότι δεν είναι αρκετά καλοί και ότι οι άλλοι δεν το συμπαθούν. Το κεντρικό χαρακτηριστικά ατόμων με εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας είναι η ισχυρή ανάγκη να γίνονται αντικείμενα φροντίδας των άλλων και ο φόβος της εγκατάλειψης, οπότε υποτάσσονται στις επιθυμίες των άλλων. Όταν μία εξαρτητική σχέση τέτοιου ατόμου τελειώνει, αμέσως αυτό αναζητά κάποια άλλη πηγή υποστήριξης. Τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας επιζητούν τους κανόνες και την τάξη των πραγμάτων. Η ενασχόληση με την τελειοθηρία και τον έλεγχο είναι εις βάρος της ευελιξίας και της αποτελεσματικότητάς τους.
Διαταραχές Προσωπικότητας: Διάγνωση
Πριν διαγνωστούν διαταραχές προσωπικότητας το άτομο πρέπει να επιδεικνύει σημαντικές και εμμένουσες δυσκολίες. Για να τεθεί η διάγνωση, πρέπει το άτομο να πληροί τα κριτήρια για την κάθε διαταραχή. Θα πρέπει επίσης τα συμπτώματα να προκαλούν λειτουργική ανικανότητα και/ή υποκειμενική δυσφορία, δυσκολεύοντας το άτομο στην κοινωνική του λειτουργικότητα.