Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία είναι μια από τις κύριες μορφές ψυχοθεραπείας σήμερα, με εφαρμογές σε ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών προβλημάτων και διαταραχών. Η μέθοδός της είναι να εξετάζει τις σκέψεις και τα συναισθήματα ως απάντηση σε μια κατάσταση ή ένα πρόβλημα, αλλά και το πώς αυτά επηρεάζουν τον τρόπο που τελικά δρούμε. Η κατανόηση αυτής της λειτουργίας, μέσα από μια συνεργατική διαδικασία ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο, τους επιτρέπει να συνεργαστούν με στόχο την αλλαγή της συμπεριφοράς και του τρόπου σκέψης του θεραπευόμενου. Συνήθως αυτός ο τύπος ψυχοθεραπείας είναι βραχύς στον χρόνο (μια έως δυο συνεδρίες για ένα έως δυο χρόνια). Ο θεραπευόμενος έτσι καταλαβαίνει ότι δεν είναι το γεγονός που τον κάνει να αισθάνεται άσχημα, αλλά οι σκέψεις του για το συγκεκριμένο γεγονός. Άρα αλλάζοντας τον τρόπο που το αντιλαμβάνονται, αλλάζει και ο τρόπος που αισθάνονται. Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα έχει εφαρμοσθεί με την μεγαλύτερη επιτυχία στην κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές (κρίση πανικού, φοβίες, αγοραφοβία, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, αγχώδεις εκδηλώσεις), αλλά και ως βοηθητική θεραπεία για την αντιμετώπιση της κατάχρησης ουσιών και για την βελτίωση της συμμόρφωσης με την φαρμακευτική αγωγή
Γνωσιακή ψυχοθεραπεία – Τρεις Άξονες
Ο βασικός πυρήνας της γνωσιακής ψυχοθεραπείας αποτελείται από τρεις βασικές αρχές. Αυτές είναι το ότι η γνωσιακή λειτουργία επηρεάζει τη συμπεριφορά, η γνωσιακή λειτουργία μπορεί να ελεγχθεί και να μεταβληθεί και οι επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά μπορούν να επηρεαστούν από γνωσιακές αλλαγές.
Γνωσιακή ψυχοθεραπεία – Πώς λειτουργεί
Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία βασίζεται στην επικούρια αρχή ότι οι άνθρωποι δεν ταλαιπωρούνται από τα πράγματα, αλλά από την γνώμη που έχουν για αυτά. Σκοπός της θεραπείας είναι να ανακαλύψει το άτομο μέσα από συμπτώματα και δυσλειτουργικές συμπεριφορές τα διεργασιακά του λάθη. Λάθη δηλαδή στον τρόπο που κρίνει και αξιολογεί σωματικές αισθήσεις, εξωτερικές εμπειρίες, συμπεριφορές δικές του και των άλλων. Τυπικά διεργασιακά λάθη είναι η υπεργενίκευση, η καταστροφοποίηση, η διχοτομική (άσπρο-μαύρο) σκέψη και η αυτοαναφορά. Σημαντικό ρόλο έχουν στην ψυχοθεραπεία αυτή οι καταγραφές αυτόματων σκέψεων, συναισθημάτων, συμπεριφορών, και η από κοινού διερεύνηση του με τον θεραπευτή. Αποτελεί θεραπεία επιλογής στην κατάθλιψη, διαταραχή πανικού και ειδικές φοβίες. Εφαρμόζεται επίσης και στην σχιζοφρενική διαταραχή όπως και στις διαταραχές προσωπικότητας.
Γνωσιακή ψυχοθεραπεία – Στάδια
Σε πρώτο στάδιο το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει τις λανθασμένες σκέψεις που περνάνε αυτόματα από το μυαλό του και τις γνωσιακές διαστρεβλώσεις που μπορεί να εμπεριέχονται σε αυτές. Σε δεύτερο στάδιο μαθαίνει να «αμφισβητεί» το περιεχόμενο των αυτόματων σκέψεων και έτσι ο φαύλος κύκλος διακόπτεται και η συμπεριφορά, το συναίσθημα και οι σωματικές αντιδράσεις τροποποιούνται. Η θεραπεία δηλαδή εφοδιάζει με εργαλεία τον άνθρωπο προκειμένου να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις που ενδέχεται να τον δυσκολέψουν. Μετά την ολοκλήρωση της θεραπείες, θεραπευτής και θεραπευόμενος συνήθως συμφωνούν σε έναν επιπλέον περιορισμένο αριθμό αραιότερων συναντήσεων έτσι ώστε να διατηρηθεί το καλό θεραπευτικό αποτέλεσμα. Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία λοιπόν αποτελείται από μια σειρά πειραματικών ψυχολογικών μεθόδων, με τη βοήθεια των οποίων μπορούν να μειωθούν ή να εξαλειφθούν αποκλίσεις της συμπεριφοράς. Η ερμηνεία της δημιουργίας και διατήρησης της προβληματικής συμπεριφοράς και οι μέθοδοι παρέμβασης βασίζονται κυρίως στην Ψυχολογία της Μάθησης και την Γνωστική Ψυχολογία, ταυτόχρονα όμως λαμβάνονται υπόψη νέα δεδομένα από την έρευνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Γνωσιακή ψυχοθεραπεία – Σε τι διαφέρει από τις άλλες ψυχοθεραπείες
Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται στο παρόν, στα τωρινά προβλήματα και αν αυτά σχετίζονται με συναισθηματικές δυσκολίες του παρελθόντος, γίνεται αναφορά στο παρελθόν για να βρεθούν οι συσχετίσεις και να αποκτήσει νόημα η προβληματική συμπεριφορά. Επίσης είναι μια μέθοδος δομημένη και σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους, με βραχεία διάρκεια, καθώς επιδιώκει την όσο το δυνατόν συντομότερη αλλαγή της προβληματικής συμπεριφοράς.